De hedendaagse populariteit van Jane Austen heeft veel te maken met de vele verfilmingen die er van haar werk in de afgelopen decennia zijn gemaakt, zo stelt universitair docent en Austen-kenner Paul Franssen vandaag in nrc.next. “De verfilmingen zijn aangepast aan de smaak van onze tijd, ook al zien ze er nostalgisch uit”, zegt Franssen. JaneAusten.nl sprak verder met hem.

Hoe bedoelt u, dat de films zijn aangepast aan de smaak van onze tijd?
‘De heldinnen van Jane Austen komen in films vaak heel geëmancipeerd over, waardoor de indruk wordt gewekt dat Jane Austen een moderne feministe was. Kijk naar Pride and Prejudice. In het boek wordt veel duidelijker dat het hoofdpersonage Lizzie ook verschrikkelijke fouten maakt. Ze laat zich veel te veel meeslepen door haar satirische inslag, waardoor ze een goede kans voor een huwelijk voorbij laat gaan. In het boek moet zowel de man, Mr. Darcy, als de vrouw zich aanpassen. In sommige films, bijvoorbeeld Pride and Prejudice uit 2005, met Keira Knightley, wordt het verhaal erg geromantiseerd en van zijn satirische kant ontdaan, waardoor het vaak zwijmelfilms voor vrouwen worden. Daardoor lijkt het alsof Jane Austen alleen een schrijfster voor vrouwen is, terwijl ze in haar eigen tijd even goed gelezen werd door mannen als vrouwen.’

Beïnvloeden die films ook de manier waarop de boeken nu worden gelezen?
‘De boeken worden tegenwoordig vaak gelezen met het idee dat ze romantisch zijn. Daardoor zal het de lezer vaak niet opvallen dat er ook veel kritische elementen in zitten. Dat heeft ook veel te maken met marketing, door de vrouwelijke uitstraling van de kaft bijvoorbeeld.’

Hoe kan het dat we, zoals op het Jane Austen Festival in Bath, ons zo graag in de tijd van Jane Austen wanen?
‘Dat is nostalgie, naar een tijd waarin je geen computercrashes had, geen creditcards, waar je leefde in de simpele en overzichtelijke wereld van een klein dorpje. Wat mensen vergeten is dat Jane Austen leefde in de tijd van de Napoleontische oorlogen, de start van de industriële revolutie, verandering van maatschappelijke verhoudingen. In haar werk speelt dat op achtergrond wel een rol, alleen wordt het niet expliciet beschreven. In Mansfield Park staan indirecte verwijzingen naar slavernij, in Emma gaat de hoofdpersoon op bezoek bij een verschrikkelijk arme familie.’

We missen dus vaak veel details?
‘Dat klopt en daarom ben ik ook gecharmeerd van moderne bewerkingen van haar boeken, zoals Clueless, een leuke variant op Emma. Daarin zie je de hedendaagse dilemma’s waar de wat domme bakvis Cher mee te maken heeft. Ze worstelt met haar eigen tekortkomingen en speelt met de gevoelens van anderen om te zien hoe het is om verliefd te zijn. Het wordt meer invoelbaar doordat het gemoderniseerd is.’

Zijn we op het hoogtepunt van de Jane Austen-manie of kan ze nog een tijd mee?
‘Ik vergelijk Jane Austen wel eens met Shakespeare, waar ook een hele industrie omheen is ontstaan, en die iedere keer weer door een nieuwe generatie studenten wordt gelezen. Omdat Jane Austen een beperkt oeuvre heeft, kan het zijn dat producenten zich afvragen of het nodig is dat er weer een verfilming wordt gemaakt. Maar er zijn andere manieren voor het creëren van een nieuw ‘boek’ van Jane Austen, bijvoorbeeld door haar leven te fictionaliseren, de plot van haar eigen romans te projecteren op haar leven, zoals is gebeurd in de films Becoming Jane en Miss Austen Regrets. Daarin werden elementen van Pride and Prejudice en Persuasion gebruikt. Als we daar van uit gaan, zitten er zeker nog vier films in.’

Kunnen we in onze tijd nog iets leren van Jane Austen?
‘Veel omstandigheden zijn sinds de tijd van Jane Austen veranderd. Kijk maar naar de vrijheid die vrouwen tegenwoordig hebben. Toch kunnen we zeker nog wat leren van Jane Austens werk. Zoals uit Pride and Prejudice, waarin we duidelijk zien dat in een relatie beiden bereid moeten zijn van elkaar te leren. In Northanger Abbey wordt de spot gedreven met meisjes die door romans onrealistische ideeën krijgen over hoe het leven eigenlijk is. In zekere zin doen de boeken van Jane Austen dat ook, alleen is dat niet de schuld van Jane Austen, maar is het de vertekening van de tijd.’

Paul Franssen publiceerde in 2001 in Armada het artikel ‘Van kasteelroman tot feministisch manifest: Jane Austen en de media’. Dit artikel is nu te lezen in onze leeszaal.